Ντιονίσιο Αγουάδο

Ντιονίσιο Αγουάδο
Ντιονίσιο Αγουάδο (λιθογραφία του J.A.López)
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Dionisio Aguado (Ισπανικά)
Γέννηση	8  Απριλίου 1784 Μαδρίτη
Θάνατος	29  Δεκεμβρίου 1849 Μαδρίτη
Χώρα πολιτογράφησης	Ισπανία
Ιδιότητα	συνθέτης και κιθαρίστας
Όργανα	κιθάρα
Είδος τέχνης	κλασική μουσική
Σχετικά πολυμέσα

Ο Ντιονίσιο Τομάς Βεντούρα Αγουάδο ι Γαρθία (Dionisio Tomás Ventura Aguado y García, Μαδρίτη 8 Απριλίου 1784 – Μαδρίτη 20 Δεκεμβρίου 1849) ήταν Ισπανός κιθαριστής και συνθέτης, από τους σημαντικότερους της εποχής του. Οι συνθέσεις του ανήκουν στο βασικό ρεπερτόριο που διδάσκονται οι σπουδαστές κλασσικής κιθάρας, ιδιαίτερα στις πρώτες βαθμίδες.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Αγουάδο ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του με τον Πατέρα Βασίλειο, κατά κόσμον Μιγέλ Γαρθία (Fray Miguel García) και, αργότερα με τον Μανουέλ Γαρθία (Manuel Garcia), το διάσημο Ισπανό τενόρο. Εγκαταστάθηκε στο κτήμα του στη Φουενλαμπράδα (Fuenlabrada) κοντά στο Αρανχουέθ (Aranjuez) και αφοσιώθηκε στην κιθάρα. To 1825 εξέδωσε στη Μαδρίτη το πρώτο μεγάλο διδακτικό του έργο Η Σχολή της Κιθάρας (Escuela de Guitarra), του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα 3 αυθεντικά αντίτυπα. Εκεί περιγράφει πολλές καινοτομίες σε σχέση με την τεχνική και τα χέρια των εκτελεστών (βλ. Κιθαριστικές καινοτομίες). Το 1826 πήγε στο Παρίσι, όπου δίδαξε και έδωσε πολλές συναυλίες. Σύντομα έγινε ο «αγαπητός» στα κοσμικά σαλόνια αλλά και τις αίθουσες συναυλιών. Εδώ συναντήθηκε με τον μεγάλο σύγχρονό του, επίσης κιθαριστή και συνθέτη Φερνάντο Σορ (Fernando Sor), με τον οποίο μοιράστηκε στη συνέχεια μια ισόβια φιλία. Αφιέρωσε μάλιστα σ’αυτόν το έργο του για δύο κιθάρες Οι Δύο Φίλοι (Les deux amis), που το παρουσίαζε μαζί του. Πάντως, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, οι δυο κιθαριστές είχαν γνωριστεί πιο πριν, το 1713, αλλά δεν είχαν ξαναβρεθεί μέχρι την άφιξη του Αγουάδο στο Παρίσι.

Στη Γαλλική πρωτεύουσα, ο Αγουάδο απέκτησε σταδιακά μεγάλη φήμη και, μαζί με τους Ροσίνι, Παγκανίνι και Μπελίνι, υπήρξε από τους πιο αναγνωρισμένους μουσικούς. Εκεί, επανεξέδωσε το Η Σχολή της Κιθάρας (1826), χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές, ενώ επιμελήθηκε και μιας εκδόσεως στα γαλλικά, με μετάφραση που την έκανε ο στρατιωτικός και φίλος του Φ. ντε Φόσα (Fransois de Fossa). Το 1834 εκδίδει το δεύτερο μεγάλο διδακτικό του έργο Νέα Μέθοδος για την Κιθάρα (Nuovo Método para Guitarra). Έμεινε στο Παρίσι μέχρι το 1837, και μετά επέστρεψε στην Ισπανία, συνεχίζοντας την καριέρα του ως καλλιτέχνης και δάσκαλος, μέχρι το θάνατό του.

• Το επώνυμο του Αγουάδο προέρχεται από μία ισπανική λέξη που μεταφράζεται ως «υγρός», «μουσκεμένος». Σύμφωνα με την παράδοση, ένας μεσαιωνικός συγγενής του ήταν ιππότης, που επέστρεψε μετά από μια μάχη καταλασπωμένος.

Κιθαριστικές καινοτομίες

Μέθοδοι κιθάρας

Στα τέλη του 18ου αιώνα η -μπαρόκ- κιθάρα ήταν ακόμη 10χορδη με 5 διπλές χορδές, αλλά σταδιακά αντικαταστάθηκε από την σημερινή 6χορδη (με 6 μονές χορδές) στο κούρδισμα Μι-Λα-Ρε-Σολ-Σι-Μι (από τα μπάσα προς τα καντίνια). Με βάση πλέον το νέο κούρδισμα, ο Αγουάδο ανέλαβε τη συγγραφή του πονήματος Η Σχολή της Κιθάρας (Escuela de Guitarra), ένα σπουδαίο μαθησιακό έργο, που ακόμη και σήμερα διδάσκεται στα ωδεία. Περιέχει πολύ προσεγμένες, μικρές σπουδές (Etudes), που επεξηγούνται εν μέρει από ένα αντίστοιχο κείμενο. Εκεί, για πρώτη φορά εμφανίζονται εξαιρετικές λεπτομέρειες που, ακόμη και σήμερα μπορεί να «διαφεύγουν» της αντίληψης σπουδαστών αλλά και διδασκόντων, όπως για παράδειγμα το διαφορετικό ηχόχρωμα που έχει ο ίδιος φθόγγος σε διαφορετικές χορδές, ή η γωνία που πρέπει να σχηματίζουν τα χέρια των εκτελεστών σε σχέση με το όργανο.

Το έργο έχει, στην αυθεντική του έκδοση, 441 παραγράφους και 131 μαθήματα, που συνοδεύονται από επεξηγηματικό κείμενο. Ανάμεσά τους, υπάρχουν 14 ασκήσεις δεξιοτεχνίας και για τα δύο χέρια, και 30 σπουδές, από τις οποίες οι 16 εμφανίζονται και στο επόμενο διδακτικό του έργο Νέα Μέθοδος για την Κιθάρα (Nuovo Método para Guitarra) και έχουν συμπεριληφθεί στις μοντέρνες εκδόσεις, ενώ οι υπόλοιπες 16, όχι.

Η Νέα Μέθοδος για την Κιθάρα (Nuovo Método para Guitarra, Παρίσι 1834) είναι μικρότερης έκτασης έργο από το προηγούμενο, με εντελώς διαφορετικό στόχο. Ενώ Η Σχολή της Κιθάρας σκοπεύει στις διδακτικές τεχνικές, η Νέα Μέθοδος για την Κιθάρα σκοπεύει στις εκτελεστικές ικανότητες του σπουδαστή. Έχει 172 παραγράφους, 28 μαθήματα με εξειδικευμένο περιεχόμενο το καθένα και, 34 ασκήσεις οι οποίες από το μάθημα 15 και μετά παίζονται μαζί με τα μαθήματα. Από τις 34 ασκήσεις, οι 12 αφορούν στο αριστερό χέρι, οι 12 στο δεξί και οι υπόλοιπες και στα δύο χέρια. Στο έργο αυτό γίνεται αναφορά στο στηρικτικό τρίποδο, που υποτίθεται ότι βοηθάει τον εκτελεστή της κιθάρας (βλ. Άλλες αλλαγές). Ωστόσο, η διδακτική και καλλιτεχνική αξία του συγκεκριμένου έργου, το οποίο γνώρισε 3 εκδόσεις, υπολείπεται σαφώς του προηγουμένου.

Χρήση των νυχιών

Μέχρι την εποχή του Αγουάδο, οι βιρτουόζοι κιθαριστές δεν άφηναν τα νύχια του δεξιού χεριού τους να μεγαλώνουν, διότι θεωρούσαν ότι τους εμπόδιζαν στο παίξιμο. Ο Αγουάδο, όμως, υποστήριζε το παίξιμο με το νύχι, διότι έβγαζε ένα χαρακτηριστικό «μεταλλικό» ήχο που έδινε ιδιαίτερο χρώμα στον ήχο της χορδής. Υπήρξε λοιπόν πρωτοπόρος αυτής της μορφής χτυπήματος των χορδών, αν και οι διακεκριμένοι δεξιοτέχνες της κιθάρας χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα: Από τη μία πλευρά οι Αγουάδο, Τζιουλιάνι, Καρούλι και από την άλλη οι Καρκάσι, Μεϊσονιέ και...ο Σορ, που υποστήριζαν το χτύπημα των χορδών με την άκρη («ψίχα») των δακτύλων.

Ο Αγουάδο, παρόλο που ήταν επιστήθιος φίλος με τον Σορ, υπερασπίστηκε την τεχνική του: «...μπορούμε να παίξουμε είτε με τα νύχια, είτε με τις άκρες των δακτύλων του δεξιού χεριού. Όσο για μένα, χρησιμοποιώ πάντα τα νύχια μου. Ωστόσο, αποφάσισα να κόψω το νύχι του αντίχειρά μου και, όταν ο φίλος μου Σορ με άκουσε να παίζω, με συνεχάρη που ακολούθησα το παράδειγμά του, διότι το κτύπημα με τον αντίχειρα στο μπάσο δημιουργεί έναν πλούσιο και ευχάριστο τόνο. Όμως, για το δείκτη και το μεσαίο δάκτυλο έχω κρατήσει τα νύχια μου, αφού η εμπειρία μου, μπορεί να μου δίνει το δικαίωμα να έχω τη γνώμη μου ... εξηγώ αυτό το θέμα με τα νύχια για να επιτύχουμε στην κιθάρα ένα χρώμα που δεν μοιάζει με εκείνο της άρπας, ούτε του μαντολίνου, η κιθάρα έχει ένα ηχόχρωμα που την διακρίνει από τα άλλα όργανα: είναι γλυκιά, αρμονική, λυπημένη, μερικές φορές μεγαλοπρεπής. Βέβαια, δεν μπορεί να πετύχει το μεγαλείο της άρπας ή του πιάνου, αλλά η λεπτή χάρη της και η ποικιλία των εναλλαγών στον ήχο της, την κάνουν ένα όργανο γεμάτο μυστικά. Για το λόγο αυτό, πιστεύω ότι είναι επιθυμητό οι χορδές να κτυπώνται με το νύχι, που παράγει ένα σαφώς μεταλλικό, γεμάτο τρυφερότητα πλούσιο ήχο, εναλλασσόμενο από το φως στη σκιά...».

Άλλες αλλαγές

Η θεμελιώδης αλλαγή στο χτύπημα των χορδών με τα νύχια, συνοδεύθηκε και από αλλαγή στα καθίσματα και τη στάση των κιθαριστών. Αυτό συζητήθηκε επίσης στα διάφορα μουσικά εγχειρίδια, από τον Καρούλλι (Παρίσι 1810) και τον Σορ (Παρίσι / Βόννη 1830). Επίσης, ο κιθαρίστας είχε πλέον στη διάθεσή του τη νέα σημειογραφία κιθάρας, που είχε μόλις πρόσφατα εισαχθεί στα ωδεία.

Όσον αφορά στο κράτημα της κιθάρας, ο Αγουάδο συνιστούσε ένα ειδικό τρίποδο σκαμπώ για τη στήριξη του οργάνου, το τριπόδιον (tripodion), -διακρίνεται στη λιθογραφία της εισαγωγής-, όμως η στάση αυτή δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από αυτά που έλυνε και δεν υιοθετήθηκε από τους κιθαριστές. Ωστόσο, το συγκεκριμένο τρίποδο, μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρόγονος της σημερινής μεταλλικής κατασκευής που χρησιμοποιούν κάποιοι κιθαριστές για τη στήριξη της κιθάρας πάνω στο μηρό τους. Το σημερινό, ευρέως χρησιμοποιούμενο υποπόδιο (footstool), που τοποθετείται κάτω από το πόδι του εκτελεστή, δεν υπήρχε τότε.

Έργα

• Η Σχολή της Κιθάρας (Escuela de Guitarra, Μαδρίτη 1825)
• Συλλογή Σπουδών για την Κιθάρα (Colección de Estudios para Guitarra) (Μαδρίτη 1820)
• 12 Βαλς, έργο 1
• 3 Ροντό μπριγιάν, έργο 2, (Tres Rondos brillantes, Madrid 1822)
• 8 μικρά κομματια, έργο 3
• 6 μικρά κομμάτια, έργο 4
• 4 Αντάντε και 4 Βαλς, έργο 5
• Νέα Μέθοδος για την Κιθάρα (Nuovo Método para Guitarra), έργο 6
• Εύκολα Βάλς (Valses Faciles), έργο 7
• Κόντρντάνς και εύκολα Βαλς (Contredanses et Valses Faciles), έργο 8
• Όχι δύσκολα Κόντρντάνς (Contredanses non difficiles), έργο 9
• Ασκήσεις εύκολες και πολύ χρήσιμες (Exercices Faciles et Très Utiles), έργο 10
• Τα αγαπημένα -8 Κόντρντανς (Les Favorites - Huit Contredanses), έργο 11
• 6 Μενουέτα και 6 Βάλς (Six Menuets & Six Valses), έργο 12
• Κομμάτια όμορφα, όχι δύσκολα (Morceaux Agréables non difficiles), έργο 13
• 10 μικρά κομμάτια, όχι δύσκολα (Dix Petites Pièces non difficiles), έργο 14
• Le Menuet Affandangado, έργο 15
• Φαντάνγκο με Παραλλαγές (Fandango con Variaciones), έργο 16

Επίσης

• 6 Βαλς αφιερωμένα στην Λ. Γκόμεθ Μελόν (Seis Valses de Guitarra dedicados a Da. Luisa Gomez Melon)
• Παραλλαγές μπριγιάν (Variaciones brillantes)
• 4 Κομμάτια Σπουδών (Quatro piezas des estudios, Παρίσι)
• Οι Δύο Φίλοι (Les deux amis), για δύο κιθάρες

Μουσικολογική προσέγγιση

Η προσφορά του Αγουάδο στη σύγχρονη κλασσική κιθάρα, μέσω των διδακτικών του πονημάτων, ιδιαίτερα της Escuela de Guitarra, είναι ανεκτίμητη. Πέρα από τις μικρές ατέλειες (βλ. παρακάτω), που εμφανίζει, ανοίγει νέους ορίζοντες στην τεχνική και το ρεπερτόριο διδαχής του οργάνου και, «λύνει» πολλά προβλήματα για τους διδάσκοντες, δεδομένου ότι είναι η πρώτη μοντέρνα μέθοδος κιθάρας στην ιστορία του οργάνου. Πρέπει, βέβαια, να ληφθεί υπόψιν και η εποχή που γράφηκε, μια εποχή τελείως κενή από διδακτικές μεθόδους του συγκεκριμένου οργάνου.

Τα χαρακτηριστικά του κιθαριστικού έργου του Αγουάδο, κυρίως των σπουδών του, σχετικά με τη διδακτική του αξία, έχει μεγάλο ενδιαφέρον δεδομένου ότι έχει να κάνει με πολλούς τομείς της τεχνικής εκτέλεσης του οργάνου. Πέραν από την αδιαμφισβήτητη ποιότητά τους, ωστόσο, οι επί μέρους σπουδές δεν είχαν γραφεί κατά σειρά αυξανόμενης δυσκολίας, με αποτέλεσμα να χρειάζεται προσοχή, ιδιαίτερα εκ μέρους του διδάσκοντος, έτσι ώστε να τηρηθεί ένας ελάχιστος βαθμός ισορροπίας.

Πηγές

• «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D.C.L (Oxford 1880)
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. 1991, τόμ. 1, λήμμα «Αγουάδο»
• Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
• Lewis, Alastair. "The Biography of Dionisio Aguado 1784-1849". Maestros-of-the-guitar.com. Retrieved 13 August 2011.
• Jeffery, Brian. "Dionisio Aguado: New Guitar Method: The complete introduction". Dionisio Aguado: New Guitar Method. Tecla Editions. Retrieved 13 August 2011.
• Konrad Ragossnig: Handbuch der Gitarre und Laute, Mainz 1978
• Wolf Moser: Gitarre-Musik, Hamburg 1973/77
• Heinz Nickel: Beitrag zur Entwicklung der Gitarre in Europa, Haimhausen 1972
• Wolf Moser: Ich, Fernando Sor - Versuch einer Autobiographie und gitarristische Schriften, Lyon 2005
• Dionisio Aguado “Studi Per Chitarra”, preface by Ruggiero Chiesa